Hooggevoelige kinderen zijn erg sensitief voor indrukken. Ze ervaren niet alleen indrukken met hun zintuigen intensief, maar ook op sociaal gebied voelen ze veel aan.

In het boek Wegwijs in hooggevoeligheid legt Gerarda van der Veen uit wat hooggevoeligheid is, hoe je weet of je kind hooggevoelig is en hoe je dit goed kunt begeleiden. Aan dit boek zijn de ervaringen van haar dochter Erienne toegevoegd. 

Wegwijs in hooggevoeligheid is opgebouwd uit drie delen:

• Deel 1: Hooggevoeligheid in kenmerken
  • Hooggevoeligheid
  • Veel opmerken
  • Diep nadenken
  • Verandering
  • Angst
  • Emoties en gevoelens
  • Harmonie
  • Slim en creatief.
• Deel 2: Hooggevoeligheid in verschillende leeftijdsfasen
  • Peuter
  • Kleuter
  • Jong kind
  • Tiener
  • Puber
• Deel 3: Vraag en antwoord

Deel 1: Hooggevoelighei​d in kenmerken

Als korte omschrijving van hooggevoeligheid hanteert de auteur de definitie van Elaine Aron, de grondlegster van het begrip HSP. Deze definitie is: ‘Hoogsensitieve personen zijn mensen die zijn geboren met de neiging veel dingen op te merken in hun omgeving en diep te reflecteren alvorens te handelen, in vergelijking met degenen die minder opmerken en snel en impulsief handelen’

Elaine Aron heeft een lijst gemaakt met 23 kenmerken, om te bepalen of een kind hoogsensitief is. Mijn kind…

1. Schrikt snel.
2. Heeft last van kriebelende kleding, naden en merkjes.
3. Houdt over het algemeen niet van grote verrassingen.
4. Leert meer van vriendelijke correctie dan van strenge straf.
5. Lijkt gedachten te kunnen lezen.
6. Gebruikt moeilijke woorden voor zijn/haar leeftijd.
7. Ruikt elk vreemde geurtje.
8. Heeft scherpzinnig gevoel voor humor
9. Lijkt erg intuïtief.
10. Valt moeilijk in slaap na een opwindende dag.
11. Heeft moeite met grote veranderingen.
12. Wil zich verkleden als de kleding nat of zanderig is.
13. Stelt veel vragen.
14. Is een perfectionist.
15. Heeft oog voor het verdriet van een ander.
16. Houdt meer van rustige spelletjes.
17. Stelt diepzinnige, beschouwende vragen.
18. Is erg gevoelig voor pijn.
19. Kan slecht tegen een luidruchtige omgeving.
20. Heeft oog voor detail.
21. Kijkt eerst of het veilig is alvorens ergens in te klimmen.
22. Presteert het beste zonder vreemden erbij.
23. Beleeft de dingen intensief.

Als je voor een kind dertien of meer vragen met ja beantwoordt hebt, is een kind hooggevoelig.
Het verwarrende is, dat kinderen met stoornissen als PDD-NOS, ADHD of ADD ook veel van deze kenmerken kunnen laten zien. Daarom heeft het LiHSK (Landelijk informatiepunt Hoog Sensitieve Kinderen) een lijst gemaakt die als toevoeging gezien kan worden van de lijst van Aron. Deze lijst ondervangt kenmerken die kinderen met een stoornis ook hebben. Deze lijst is onderverdeeld in vier categorieën:

• Lichamelijk: het fysieke lichaam, inclusief de zintuigen.
• Emotioneel: gevoelens, omgang met anderen.
• Mentaal: denken, leren, informatieverwerking.
• Spiritueel: besef van een zingevende context, eventueel vallend buiten de grenzen van het waarneembare.

Veel opmer​ken

Indrukken, indrukken, indrukken. Voor een hoogsensitief kind kan het soms even teveel zijn. Ze trekken zich dan terug. Een kind aan de rand van het plein dat niet meespeelt, kan door leerkrachten gezien worden als een kind dat sociaal-emotioneel achter loopt. Als het een hoogsensitief kind is, kunnen er heel andere redenen zijn voor het aan de kant toekijken:

• Ze zijn overprikkeld door het drukke spelen, schreeuwen, duwen of trekken.
• Ze observeren graag.
• Ze hebben juist een voorsprong in sociaal opzicht, zodat ze moeite hebben om zich ongedwongen tussen andere kinderen te bewegen.

Diep n​adenken

Hoogsensitieve kinderen denken diep na over alles, ook over zichzelf. Als er iets fout gaat, vinden ze dat heel erg. Ze zijn gewetensvol en beoordelen hun eigen handelen erg streng. Tips voor ouders:

• Reageer neutraal als er iets misgaat. Als je ook nog verwijten gaat maken als er bijvoorbeeld een bord kapot valt, zal het kind zichzelf diep veroordelen.
• Hoogsensitieve kinderen hebben een groot plichtsbesef en laden veel verantwoordelijkheid op hun schouders. Overvraag het kind niet, want de verantwoordelijkheid kan dan snel te groot worden. Het kind verliest dan zijn/haar speelsheid.

Verande​ring

Sommige dingen zijn moeilijk voor een hooggevoelig kind, maar je kunt niet overal voor wegduiken. Veranderingen komen nu eenmaal voor in het leven, die kun je niet altijd uit de weg gaan en dat is ook niet wenselijk. Hoe bied je je kind houvast bij veranderingen en nieuwe situaties? Enkele tips:

• Vertel vooraf wat er gaat gebeuren.
• Ga van tevoren rondkijken.
• Doe samen een positieve ervaring op.
• Geef iets van thuis mee
• Bevestig wat je kind voelt en ervaart.

Ang​st

Is angst een kenmerk van hoogsensitiviteit? De auteur legt uit dat angst zich verhoudt tot hooggevoeligheid zoals verveling zich verhoudt tot hoogbegaafdheid. Het is dus geen kenmerk, maar wel een – veelvoorkomend – mogelijk gevolg.

Emoties en gev​oelens

Woede, angst, verdriet, het zijn allemaal emoties waardoor kinderen zich uiten. Beschouw ze niet als negatief, maar als een kans om je kind op te voeden.

Benoem en erken de emotie, het kind voelt zich dan begrepen en heeft een woord om zijn intense gevoel te beschrijven.

Luister actief. Actief luisteren vraagt om een aantal communicatieve vaardigheden:

• Gericht vragen
• Open vragen stellen
• Parafraseren
• Reflecteren
• Concretiseren.

Naast actief luisteren is ook het stellen van duidelijke grenzen belangrijk. Maak daarbij onderscheid tussen hoofd- en bijzaken. Noem de grenzen rustig en duidelijk. Hoogsensitieve kinderen hebben moeite met:

• Grenzen met een emotionele claim. ‘Ik doe altijd zó mijn best, en nog luister je niet.’
• Grenzen die schaamte oproepen. ‘Ben jij nou een jongen?’
• Grenzen met een lichamelijke aanraking, zoals een arm flink vastpakken.
• Grenzen die het zelfbeeld ondermijnen.
• Grenzen met grappig bedoelde opmerkingen, die het kind letterlijk en serieus neemt.
• Grenzen die moraliseren.

Slim en cre​atief

Dit hoofdstuk gaat over beelddenken, creatief denken, onderpresteren en de combinatie hoogsensitief/ hoogbegaafd.

Deel 2: Hoogg​evoeligheid in verschillende leeftijdsfasen

Peute​r

In dit hoofdstuk beschrijft de auteur precies wat je wel en niet moet doen bij een hooggevoelige peuter, bijvoorbeeld als het gaat om het wegbrengen naar de peuterspeelzaal.

Kleute​r

Hooggevoelige kleuters hebben over het algemeen een voorkeur voor een leerkracht met een zachte stem, die niet vaak of snel boos wordt, humor heeft en problemen speels oplost, kinderen individueel ziet en bevestigt in wie ze zijn. Hoogsensitieve kleuters kunnen moeite hebben met:

• Geen vaste plek.
• Meerdere leerkrachten.
• Vrij spel.
• Naar de wc.
• Keuzebord.
• Werkjes.

Jong k​ind

Leven binnen een sfeer van bescherming kan geen leven lang duren. Maar hoe kun je je kind leren zelfstandiger worden? Dit hangt af van de begeleiding van ouders. Ouders kunnen namelijk onbedoeld de afhankelijkheid van hun kind in stand houden. Dat kan door teveel achter hun kind of teveel voor hun kind te staan. Ouders die teveel achter hun kind staan, pushen het. Het kind moet veel, het wordt telkens aangespoord. Dit ervaart het kind alsof je hem/haar de wereld induwt. Als je teveel voor je kind staat, bescherm je het tegen alles van de boze buitenwereld. Het kind zal hier niet zelfstandig van worden.

Naast je kind staan, dat is nodig om een kind leren zelfstandig te worden.

Nodig je kind uit om te vertellen, maak hem bewust van zichzelf, zijn gevoeligheid en van hoe de wereld in elkaar zit. Zo werk je aan een liefdevolle relatie en wederzijds vertrouwen.

Tiener​

Als tiener maakt het kind een grote verandering door: de stap naar de middelbare school. Waar zal het hoogsensitieve kind vooral tegenaan lopen?

• Wisseling en verandering.
• Nieuwe vriendschappen.
• Drukte.
• Zelfstandig werken.

De auteur beschrijft hoe je hier goed mee om kunt gaan.

Pub​er

In de puberteit laat een kind zijn gevoel van eigenwaarde voor een groot deel afhangen van de jongeren waarmee hij omgaat. Als een puber een negatief gevoel ervaart, kan hij/zij dit op verschillende manieren uiten:

• Terugtrekken
• Emotionele problemen
• Aanpassen
• Opstandig gedrag

Herken als ouder een poging om een conflict met je aan te gaan. Geef niet alles toe, want conflicten zijn leermomenten. Hoe kun je het conflict het beste aangaan?

• Spreek rustig.
• Geef voldoende weerstand, maar laat de zaak niet escaleren.
• Maak geen verwijten en geen ruzie.
• Sta hem toe een eigen mening te hebben, maar zet jouwe er duidelijk tegenover.

In deel 3 gaat de auteur in op diverse vragen rond hooggevoeligheid.

Tot s​lot

Wegwijs in hooggevoeligheid is erg helder en goed geschreven. Gerarda van der Veen illustreert de informatie met voorbeelden en dialogen.

Het enige wat me verbaast is dat ze in het gedeelte over hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid niet schrijft over de intensiteit van hoogbegaafden volgens de theorie van Dabrowski. Mijns inziens kun je hier niet omheen als je over de combinatie hoogbegaafd/hoogsensitief schrijft. Ik ben dan ook uiterst benieuwd hoe de auteur hier tegenaan kijkt en of het een bewuste keus is om dit weg te laten. Maar hoe dan ook:

Wegwijs in hooggevoeligheid is een leerzaam en praktisch boek. De auteur beschrijft mooi en respectvol hoe ouders hun hoogsensitieve kind kunnen begeleiden.